Energiearmoede in Nederland: de oorzaken, gevolgen en oplossingen

Energiearmoede heeft verschillende negatieve gevolgen voor zowel individuele huishoudens als de samenleving als geheel:

1. Gezondheidsrisico's: In slecht verwarmde of geventileerde huizen kunnen schimmels ontstaan die kunnen leiden tot luchtwegklachten. Ook kunnen kou en vocht leiden tot verergering van bepaalde vaataandoeningen, zo blijkt uit het onderzoek van de GGD.


2. Sociaal isolement: In een koud huis nodig je niet graag anderen uit. Huishoudens die moeite hebben met het betalen van de energierekening lopen daardoor een grotere kans om in een sociaal isolement te raken. Dat kan leiden tot vereenzaming blijkt uit verschillende onderzoeken die in het onderzoek van de GGD genoemd worden.


3. Versterking van maatschappelijke tweedeling: De energietransitie kan de kloof tussen verschillende groepen in de samenleving vergroten. Huishoudens met meer financiële middelen kunnen vaak makkelijker investeren in energiebesparende maatregelen. Mensen met lagere inkomens nemen die maatregelen niet en blijven daarmee mee relatief hoge energiekosten zitten. Dat levert vooral problemen op wanneer de energieprijzen stijgen.


4. Belemmering van de energietransitie: Wanneer je extra geld kwijt bent aan energiekosten, blijft er minder geld over voor energiebesparende maatregelen. Ook al zouden die de energiekosten op de langere termijn wellicht kunnen verlagen. Dat kan de energietransitie vertragen/belemmeren. 
   De overheid zou huishoudens in energiearmoede financieel kunnen helpen. Onderzoek- en adviesbureau Ecorys heeft berekend dat het aardgasvrij maken van 1,1 miljoen woningen zo’n € 11 miljard kost. Maar daarmee daalt de energierekening van een huishouden gemiddeld met € 1.100 per maand. Volgens onderzoeks- en adviesbureau CE Delft is subsidiëring van verduurzaming voor een deel van de huishoudens in energiearmoede zelfs onvoldoende en is financiële steun nodig om de energierekening te kunnen blijven betalen.

Om energiearmoede effectief aan te pakken, is een combinatie van korte- en langetermijnoplossingen nodig:

• Het stimuleren van energiebesparende maatregelen, zoals betere isolatie en energiezuinige apparaten, door bijvoorbeeld kortingen te verlenen op de aanschaf van materialen of apparaten.
• Gratis energiebesparingsadvies via gemeentelijke energiecoaches aan huishoudens.
  
  

2. Gerichte financiële steun: 

• Overheidsmaatregelen zoals de energietoeslag en het Tijdelijk Noodfonds Energie. Deze maatregelen hebben er in 2022 voor gezorgd dat naar schatting 400.000 huishoudens minder te maken kregen met energiearmoede, zo blijkt uit inschattingen van het CBS en TNO.
• Flexibele betalingsregelingen door energiebedrijven voor klanten in financiële problemen. Zo heeft Eneco samen met andere organisaties de dienst EnergieRegelaar in het leven geroepen. Daarmee krijgen bewindvoerders snel inzicht krijgen in de situatie van hun cliënten. 
• Ook voert Eneco een sociaal incassobeleid. Dat betekent dat met de klant betalingsregelingen worden afgesproken, er minder wordt afgesloten en er persoonlijk contact is om de situatie van de klant te bespreken. Via Geldfit.nl deelt Eneco tips om energie te besparen. Organisaties die zich inzetten de schuldenlast van hun werknemers en klanten te verminderen, ontvangen het  keurmerk Warm Incasseren. Ook Eneco heeft dit keurmerk ontvangen.
  
  

Deze maatregelen pakken een deel van het probleem aan en zorgen niet voor een duurzame oplossing. Daarvoor zijn langetermijnoplossingen nodig.

1. Verduurzaming van woningen: 

• Grootschalige renovatie en isolatie van woningen, met name in de sociale huursector. Eneco heeft gepleit voor een nationaal vijfjarig transitieprogramma tot tenminste 2030 als structurele oplossing voor energiearmoede in Nederland. Dit programma biedt gerichte inkomenssteun geven aan 600.000 huishoudens. Het doel is daarmee woningen te verduurzamen tot tenminste label B. Het kabinet heeft de plannen van Eneco vooralsnog niet overgenomen.

2. Voorlichting en begeleiding: 

• Samenwerking tussen gemeenten, energiebedrijven en energieloketten om voorlichting te geven. Een energiebedrijf kan een klant bijvoorbeeld wijzen op subsidies vanuit de gemeente of doorverwijzen naar een energieloket om eenvoudige energiebesparende maatregelen uit te laten voeren. 
  
  

Eerdere financiële maatregelen om energiearmoede tegen te gaan
De overheid heeft eerder maatregelen in het leven geroepen om de energiearmoede tegen te gaan. Deze maatregelen waren van tijdelijke aard.

Om huishoudens met een laag inkomen te helpen bij het betalen van hun energierekening hadden deze huishoudens in 2022 en 2023 recht op een energietoeslag. Deze maatregel is na 2023 niet verlengd.

De toeslag was eenmalig en werd verstrekt door de gemeente. De hoogte van de toeslag kon per gemeente verschillen, maar bedroeg ongeveer € 800. Om in aanmerking te komen, moest het inkomen van het huishouden op of net boven het sociaal minimum liggen.

• Huishoudens die in 2022 de toeslag kregen en in 2023 ook een laag inkomen hadden, ontvingen de toeslag in 2023 automatisch.
• Hetzelfde gold voor ontvangers van een bijstands-, IOAW-, IOAZ- of Bbz-uitkering, of de aanvullende inkomensvoorziening ouderen (AIO).
• De energietoeslag werd in principe niet meegeteld als inkomen en had daardoor meestal geen invloed op andere toeslagen of uitkeringen.

Het Tijdelijk Noodfonds Energie was een initiatief van de Rijksoverheid en negen energieleveranciers, waaronder Eneco. Het fonds was bedoeld om huishoudens met een laag inkomen te ondersteunen bij het betalen van hun energierekening. Het fonds was geopend van 22 januari tot en met 20 maart 2024. In totaal is er 84 miljoen euro in het fonds gestort. Huishoudens ontvingen gemiddeld 588 euro uit het fonds.

Eneco neemt haar maatschappelijke verantwoordelijkheid
Energieleverancier Eneco is van oudsher actief in Rotterdam en Den Haag. In deze steden hebben veel huishoudens moeite om rond te komen. Dit zijn ook de huishoudens die worstelen met energiearmoede. Eneco vindt het haar maatschappelijke verantwoordelijkheid om deze huishoudens te ondersteunen.

Daarnaast wil Eneco in 2035 klimaatneutraal zijn. Daarvoor is het noodzakelijk dat iedereen kan meedoen met de energietransitie, ook huishoudens met lage inkomens.