Biodiversiteit: wat is het en waarom kunnen mensen niet zonder?

Voedselvoorziening

Biodiversiteit is belangrijk voor onze voedselvoorziening. Twee-derde van ons voedsel komt van slechts negen gewassen. Dit maakt onze voedselvoorziening behoorlijk kwetsbaar. Dieren kunnen ons helpen bij het behoud van ons voedsel. Denk aan wilde bijen en vliegen die fruitbomen bestuiven, sluipwespen die gewas-etende insecten bestrijden en spreeuwen die emelten uit het gras eten. Rijst en tarwe – die een groot deel van het wereldvoedsel uitmaken – zijn bijvoorbeeld afhankelijk van biodiversiteit voor bestuiving en groei.

Gezondheid

Veel medicijnen zijn afkomstig van planten en dieren. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie is minstens 80% van de medicijnen in de ontwikkelingslanden gebaseerd op natuurlijke ingrediënten. Planten en schimmels helpen ons bij het vinden van nieuwe behandelingen en medicijnen, zoals de ontwikkeling van kankertherapieën uit de taxusboom en antibiotica uit schimmels.

Economisch belang biodiversiteit

Landbouw, visserij, bosbouw en toerisme zijn afhankelijk van een rijke biodiversiteit. Zonder gezonde, functionerende ecosystemen zouden veel economische activiteiten in gevaar komen. Een sprekend voorbeeld: koraalriffen, die miljoenen mensen voorzien van werk via visserij en toerisme, worden ernstig bedreigd door overbevissing, opwarming van het zeewater en vervuiling. Als de koraalriffen verdwijnen, komt er nog een ander probleem bij: koraalriffen vormen een natuurlijke kustbescherming. Valt deze bescherming weg, dan heeft de zee vrij spel bij een onbeschermde kustlijn, met alle gevolgen van dien.

Sociaal-cultureel belang

Mensen zijn productiever en voelen zich beter in een groene omgeving. Groene ruimtes in stedelijke gebieden verbeteren de levenskwaliteit, verhogen het welzijn en spelen een rol in klimaatadaptatie. Een straat vol bomen kan meer dan 10 graden koeler zijn dan een volledig versteende straat. Bovendien draagt natuurbehoud bij aan culturele en recreatieve activiteiten, zoals natuurwandelingen, educatieve programma's en gemeenschapsevenementen. Deze activiteiten brengen mensen samen, bevorderen het gemeenschapsgevoel en versterken hun band met de natuur. Dat laatste is ontzettend belangrijk: een sterkere band met de natuur betekent dat je (onbewust) ook zorgvuldiger met de natuur omgaat.

Het Wereldnatuurfonds omschrijft het zo: ‘Biodiversiteit beïnvloedt ons elke dag: ons voedsel, onze mentale gezondheid, de klimaatverandering, de helft van de wereldeconomie… Kortom, biodiversiteit beschermen betekent onszelf beschermen.’

In de afgelopen eeuw is de biodiversiteit dramatisch afgenomen. Sinds 1970 is het aantal vogels, vissen, amfibieën, reptielen en zoogdieren wereldwijd afgenomen met gemiddeld 73%.

Biodiversiteit Nederland: nog sterker achteruit

Vooral in Nederland ging deze achteruitgang sneller en sterker dan in de rest van Europa. Van de oorspronkelijke biodiversiteit in ons land is nog maar 15% over, gemeten naar kwaliteit, omvang en variatie van de natuur. Dit is grotendeels te wijten aan intensieve landbouw, verstedelijking en industriële vervuiling. We zittten nu in een kritieke fase waarin veel plant- en diersoorten -letterlijk- met uitsterven worden bedreigd. Als deze soorten verdwenen zijn, komen ze ook niet meer terug, en dat kan enorme consequenties voor mens en natuur hebben. Zo is de populatie van de Europese paling, die ook in Nederland veel voorkwam, met 90% afgenomen sinds de jaren 1970. Een ander voorbeeld is de dramatische terugloop van het aantal wilde bijen. Die afname heeft directe gevolgen heeft voor onze voedselvoorziening, omdat bijen onmisbaar zijn voor de bestuiving van veel voedselgewassen.

Van klimaatverandering en ontbossing tot overbevolking en intensieve landbouw; dit zijn de belangrijkste bedreigingen voor de biodiversiteit:

Klimaatverandering

Veranderingen in temperatuur en weerpatronen beïnvloeden de leefgebieden van mens, plant- en diersoorten. Smeltende poolkappen en stijgende zeespiegels bedreigen kustgebieden en verkleinen de leefgebieden van veel dier- en plantsoorten of kunnen ertoe leiden dat het leefgebied van sommige soorten geheel verdwijnt. Met het verloren gaan van dat leefgebied verdwijnen ook de soorten die hier leven. Ook bij ons zien we de gevolgen. Diersoorten die voorheen alleen in Zuid-Europa voorkwamen, komen nu steeds vaker in Nederland voor. Daar staat tegenover dat dieren die vroeger ‘gewoon’ waren, nu steeds minder vaak gezien worden of zelfs vrijwel verdwenen zijn.

Ontbossing

Het (illegaal) kappen van bossen voor landbouw en stedenbouw vernietigt leefgebieden en heeft daardoor zeer grote gevolgen voor de biodiversiteit. Het Amazonewoud, dat voorheen bekend stond als ‘de longen van de aarde’ vanwege de grote zuurstofproductie, verliest jaarlijks miljoenen hectaren aan ontbossing. Het directe gevolg: tegenwoordig stoot het Amazonewoud meer CO₂ uit dan het opneemt en veel soorten zijn hard op weg om uit te sterven. De zuurstofproductie daalt alleen maar. In Europa is gelukkig de laatste decennia het omgekeerde het geval. Daar is de afgelopen 30 jaar het oppervlak aan bos met 10% toegenomen.

Vervuiling

Chemische stoffen en afval vervuilen het milieu en doden wilde dieren. Plasticvervuiling in oceanen vormt een groot gevaar voor zeedieren. Pesticiden en herbiciden zijn schadelijk of dodelijk zijn voor bestuivers zoals bijen en vlinders. Het effect van dit soort gewasbeschermingsmiddelen gaat verder dan alleen insecten: vogels die deze insecten eten slaan de gifstoffen op. Dat kan weer leiden tot mislukte legsels of zelfs de dood.

Vergeet ook de stikstofcrisis niet. Door het neerdalen van stikstof in de natuur wordt de bodem veel te voedselrijk. Daardoor kunnen bijvoorbeeld steeds minder plantensoorten overleven. En daarmee de dieren die weer afhankelijk zijn van deze planten. Stikstof zorgt ook voor een afname van kalk in de bodem. Dat kan desastreuze gevolgen hebben voor bijvoorbeeld vogels. Eieren gaan steeds vaker kapot omdat de eierschaal te zwak is: een direct gevolg van stikstof.

Intensieve landbouw bedreigt biodiversiteit

De grootschalige productie van een klein aantal gewassen en het gebruik van pesticiden en meststoffen betekent dat maar zeer weinig dier- en plantensoorten in intensief beheerde landbouwgebieden kunnen overleven. Veel van deze gebieden zijn voor de natuur letterlijk waardeloos. De reden: de bodem verarmt of bevat zelfs geen leven meer. Een gezonde bodem is de basis. Zonder die gezonde basis kunnen schimmels en planten niet groeien. Dat betekent automatisch dat er ook geen leefgebied is voor insecten en andere ongewervelden, die weer het voedsel vormen van bijvoorbeeld vogels. Tel daarbij op het effect dat pesticiden teweegbrengen en het is duidelijk dat een hervorming van de landbouw noodzakelijk is om de biodiversiteit in een groot deel van de landbouwgebieden terug te brengen.

Overbevolking en landgebruik

Meer mensen betekent meer landgebruik en minder ruimte voor natuurlijke omgevingen. Verstedelijking leidt tot verlies van groene ruimtes en versnippering van leefgebieden. Daardoor staan natuurgebieden niet meer in contact met elkaar.

Het oplossen van die versnippering is cruciaal. Stel dat een diersoort in een bepaald gebied verdwijnt, dan kunnen soortgenoten uit een nabijgelegen natuurgebied de lege plek weer innemen. Daardoor blijft het ecosysteem intact. Als er geen verbinding tussen beide gebieden is, ontstaat er dus een gat in het systeem.

Gewapende conflicten

Oorlogen en conflicten zoals die in de Oekraïne en het Midden-Oosten leiden tot verwoesting van leefgebieden en verstoring van de biodiversiteit.

Dé oplossing voor het herstel van onze biodiversiteit komt grofweg neer op het volgende: méér natuur en méér biodiversiteit.

Laat de natuur terugkeren in gebieden met sterk verminderde biodiversiteit

Daarnaast moeten we zorgen dat gebieden waar vroeger veel biodiversiteit te vinden was, weer meer natuur ‘terug’ krijgen. Denk aan intensieve landbouwgebieden. Vaak is de biodiversiteit daar zó laag dat zulke terreinen vrijwel geen waarde meer hebben voor wilde planten en dieren. 
Het allerbelangrijkste is dat we onze natuurgebieden vergroten en dat ze met elkaar in verbinding staan. Robuuste natuur die tegen een stootje kan. Dat geldt op alle niveaus: van internationaal en Europees tot lokaal.

Internationaal: verdrag inzake biodiversiteit en SDG’s

Deelname aan mondiale initiatieven zoals het Verdrag inzake Biologische Diversiteit helpt landen om samen te werken aan het behoud van biodiversiteit. Initiatieven zoals de VN's Sustainable Development Goals (SDG's) zijn van groot belang voor het wereldwijd beschermen van ecosystemen.

Europees: Natura 2000-gebieden

Natura 2000-gebieden zijn de parels van de Europese natuur. Deze gebieden zijn speciaal aangewezen om de meest bedreigde soorten en habitats – leefgebieden van specifieke plant- en diersoorten – in Europa te beschermen. Door strikte regelgeving en beschermingsmaatregelen proberen landen de achteruitgang van biodiversiteit tegen te gaan. 
Dat is niet alleen in het voordeel van de Natura 2000-gebieden zelf, maar ook van de natuur in de omgeving van deze gebieden. De purperreigers uit het Natura 2000-gebied Naardermeer bij Amsterdam halen bijvoorbeeld hun voedsel uit de sloten in het omringende agrarisch gebied, wat betekent dat de kwaliteit van deze sloten goed genoeg moet zijn om voldoende vis (en dan met name grote modderkruipers) te herbergen.

Landelijk: duurzame landbouw vermindert achteruitgang biodiversiteit 

Ontwikkeling van duurzame landbouwmethoden is noodzakelijk. Duurzame landbouwpraktijken, zoals biologische landbouw en agro-ecologie, verminderen de negatieve effecten op de biodiversiteit en kunnen zelfs een versterking voor de natuur in landbouwgebieden vormen.

Sterke groei initiatieven voor meer natuur in de stad

In steden groeit het aantal initiatieven om meer biodiversiteit in de stad te krijgen explosief. Inwoners van steden raken enthousiast, geïnspireerd en gemotiveerd om iets voor de natuur te doen. Dat is de basis voor natuurbescherming en natuurbehoud. Een sprekend voorbeeld is Buurtnatuur030, hét netwerk voor groene buurtinitiatieven in Utrecht. Dit platform is een digitale verzamel- en ontmoetingsplek voor iedereen die groen in Utrecht een warm hart toedraagt.

Het herstel van biodiversiteit in zee is minstens zo belangrijk als op land. Enkele voorbeelden:

Biodiversiteit voorbeelden

Een voorbeeld van het herstel van biodiversiteit op land is de bouw van Ecowende: het meest ecologische windpark op zee van Nederland tot nu toe. Bij de aanleg ervan is de ecologie – en het herstel van de biodiversiteit – leidend. 
Eneco wil zo een bijdrage leveren aan het beschermen en vergroten van de biodiversiteit in zee. Tegelijkertijd versnelt het park de grootschalige productie van wind op zee in Nederland en daarbuiten.

Samenwerking met Staatsbosbeheer

Een ander voorbeeld is Windpark Bosruitertocht in de Flevopolder. Daar werken Staatsbosbeheer en Eneco samen bij de inrichting en het beheer van het groen. En in Schiedam helpt Eneco de gemeente met het maken van een inrichtings- en beheerplan om het gemeentelijk groen meer natuurlijk te maken. In Schiedam ontwikkelt Eneco een warmtenet, in Groenoord.

Het gaat zowel in Nederland als in grote delen van Europa ronduit slecht met veel dier- en plantensoorten. De natuur is één groot levend systeem. Het geeft ons schone lucht, ruimte, zoetwater en alles wat nodig is om voedsel te verbouwen. De enorme diversiteit aan soorten, biodiversiteit dus, is cruciaal voor dit systeem. Dat systeem zal veranderen als het aantal dieren, planten en natuurgebieden kleiner wordt, zoals nu gebeurt.

Biodiversiteit is van levensbelang, ook voor Eneco

Biodiversiteit is van levensbelang voor mens en natuur. Daarom is biodiversiteit een van de strategische pijlers van Eneco. We zijn vaak actief in de buitenruimte waar de biodiversiteit sterk is verminderd. Denk aan onder meer intensief beheerde agrarische graslanden en akkers. Bij alles wat we daar doen, richten we ons op het herstel en het vergroten van de biodoversiteit.

Vanaf 2025: 10% meer biodiversiteit bij nieuwe investeringen

Vanaf 2025 wil Eneco bij alle nieuwe investeringen in duurzame energiebronnen op land minstens 10% meer biodiversiteit terugbrengen dan wat er op dat moment in een gebied aanwezig is. Dat betekent: voor elk nieuw project uitzoeken wat de huidige biodiversiteit is, hoe je die gaat vergroten én of je de vastgestelde natuurdoelen haalt.

Monitoren biodiversiteit: bijvoorbeeld vlinder- en bijensoorten tellen

Daarvoor gaan we de natuur ter plaatse monitoren. Bijvoorbeeld door het tellen van bepaalde vlinder- of bijensoorten, die typerend zijn voor dat ene type kruidenrijk grasland. Met die resultaten passen we het beheer van het terrein zo aan dat uiteindelijk dat prachtige kruidenrijke grasland – bijvoorbeeld – weer terugkeert, met alle dieren die daar ooit een thuis vonden.